Bezoek gevangenissen onthult schrijnende omstandigheden en structurele problemen
De aanhoudende crisis in de Belgische gevangenissen leidt opnieuw tot onrust bij het gevangenispersoneel. Vakbonden klagen over structurele problemen zoals overbezetting, onveilige werkomstandigheden en een chronisch tekort aan middelen en personeel. Tijdens een nationale actie stelden stafhouders bij recente visitaties vast dat de rechten en waardigheid van gedetineerden onder druk staan, Advocaat.be bundelt en benadrukt deze bevindingen.
De sterkte van een rechtstaat wordt bepaald door hoe ze omgaat met haar meest kwetsbaren, en door de vrijheidsberoving behoren gedetineerden tot die categorie.
Ondermaatse infrastructuur
De verslagen bevestigen helaas wat al herhaaldelijk in de media is gebleken, namelijk dat de detentieomstandigheden in veel instellingen ontoereikend zijn. De infrastructuur is verouderd en het capaciteitstekort leidt tot gebrekkige huisvesting. Gebouwen worden soms letterlijk gestut, oproepsystemen blijven maandenlang defect. Zonder grote renovatiewerken is sluiting soms de enige uitweg. Gedetineerden verblijven vaak met meerdere personen in ruimtes die oorspronkelijk bedoeld waren voor één persoon, tot 3 personen op 10 m2. Dat tast de privacy en bewegingsvrijheid zeer ernstig aan, wat dan weer sneller leidt tot emotionele spanningen, fysieke ongemakken en agressie.
Daarnaast heeft de staat van de gebouwen een directe impact op de gezondheid en het welzijn van de gedetineerden. Problemen zoals vochtproblemen, ongedierte, afwezigheid van warm water en ramen die niet meer sluiten blijven aanhouden. Bovendien schiet ook de medische zorg in veel gevangenissen tekort. Gedetineerden moeten vaak lange tijd wachten op doktersbezoeken en noodzakelijke behandelingen, wat ernstige gevolgen kan hebben voor hun gezondheid. Psychiatrische zorg is in veel instellingen ondermaats, terwijl net daar de nood vaak het hoogst is. In sommige gevangenissen ontbreekt het aan voldoende medisch personeel, waardoor zelfs basiszorg niet altijd gegarandeerd is.
Impact op rechtsbijstand en eerlijke procesvoering
Ook de toegang tot juridische bijstand wordt in bepaalde gevangenissen gehinderd door de huidige omstandigheden. In verschillende instellingen zijn er onvoldoende geschikte consultatieruimtes voor vertrouwelijke gesprekken tussen advocaten en cliënten. Een rapport meldde zelfs dat passanten zien wie met wie aan het praten is en er soms flarden van een gesprek kunnen opvangen. Bovendien bemoeilijkt het tekort aan personeel een vlotte opvolging van dossiers. Die omstandigheden zetten het recht op een eerlijke verdediging onder druk.
Een eerlijke rechtsgang begint met een omgeving waarin vertrouwelijke gesprekken mogelijk zijn, ongeacht de locatie. Dat is een elementair grondrecht.
Goede praktijken als inspiratiebron
Ondanks de structurele problemen, zijn er ook hoopgevende initiatieven die aantonen dat een menswaardig gevangenisbeleid mogelijk is. Zo zetten bepaalde gevangenissen groepsactiviteiten en therapie om geïnterneerden voor te bereiden op re-integratie in de maatschappij. Ook is er soms een computerlokaal voor opleidingen en zijn soms diverse dienstverleners zoals VDAB en CGG aanwezig om gevangenen te begeleiden.
Nood aan daadkrachtig beleid
De recente stakingen onderstrepen dat zowel gedetineerden als het gevangenispersoneel lijden onder de huidige omstandigheden. Advocaat.be roept de beleidsmakers op om de aanbevelingen uit het visitatierapport ter harte te nemen en concrete maatregelen te nemen voor een menswaardiger en effectiever gevangenisbeleid.
De straf bestaat uit de vrijheidsberoving niet uit de onmenselijke omstandigheden van de opsluiting.”
Toezicht en signaleren
Stafhouders hebben het recht, ingevoerd in 2024, om zonder voorafgaande toestemming van de minister van Justitie gevangenissen binnen hun rechtsgebied te bezoeken. Tijdens die bezoeken hadden ze toestemming om bewoonde cellen te betreden en met gedetineerden te spreken. Zo verzamelden ze bovenstaande inzichten over de detentieomstandigheden. Die observaties versterken de signalen van individuele advocaten en het gevangenispersoneel en dragen bij aan een betere bescherming van de fundamentele rechten van gedetineerden. De bezoeken, die in volledige onafhankelijkheid werden uitgevoerd, markeren een belangrijke stap in het toezicht op detentieomstandigheden en zullen regelmatig plaatsvinden. Advocaat.be bundelde de bevindingen.
Of raadpleeg de samenvatting van het rapport per provincie
Meer weten?
Nationale actie: stafhouders voeren toezicht uit in alle Belgische gevangenissen
Naar aanleiding van de Europese Dag van de Rechten van de Mens maken alle Belgische stafhouders gebruik van hun nieuw wettelijk visitatierecht, dat hen sinds dit jaar toelaat gevangenissen binnen hun rechtsgebied te bezoeken. Elke stafhouder in België bezoekt vandaag een van de gevangenissen. Deze nationale actie onderstreept de ernst van de situatie in Belgische gevangenissen, waar overbevolking en een tekort aan basisvoorzieningen de fundamentele rechten van gedetineerden bedreigen.
Laatste persberichten
Tuchtraden voor advocaten spreken zwaarste sancties uit
Het College van Toezicht van de Vlaamse advocatuur heeft zijn vijfde verslag gepubliceerd. Dat geeft een overzicht van de tuchtprocedures tegen Nederlandstalige advocaten in het gerechtelijk jaar dat loopt van 1 september 2023 tot 31 augustus 2024.
Sterke democratieën hebben baat bij een volledig juridisch perspectief op mensenrechten en migratie
Rechtshulp is er al: Advocaat.be benadrukt bestaande juridische bijstand
Naar aanleiding van de lancering van de app "Advocaat van wacht", ontwikkeld door strafpleiter Kristof Lauwens en zijn broer Bram, wijst Advocaat.be op het reeds bestaande systeem van juridische eerstelijnsbijstand dat via de balies in heel België georganiseerd wordt. Advocaat.be blijft zich inzetten om de toegankelijkheid van onafhankelijk juridisch advies nog verder te versterken.