"Van 'trager, onmenselijker en flauwer' naar 'sneller, menselijker, straffer'?"

Op 18 januari van dit jaar veroordeelde de correctionele rechtbank van het pittoreske Zuid-Franse stadje Dax een man tot 4 maanden effectieve gevangenisstraf. De man had namelijk zijn enkelband doorgeknipt en in een rivier gedumpt. Als verklaring voor zijn daad gaf hij aan dat hij zijn vrouw niet meer kon uitstaan en hoopte dat hij zo in de gevangenis zou kunnen belanden. Zijn wens ging in vervulling.

Zou de delinquent aan de voet van de Pyreneeën weet gekregen hebben van de breed uitgerolde campagne ‘sneller, menselijker, straffer’ van #teamjustitie? Wat er ook van zij, als de enkelbandvernieler uit Dax de plannen van het kabinet justitie aanschouwd had, dan zou hij stante pede steunend lid van de fanclub ervan geworden zijn. Eén van de opvallendste doelstellingen van het beleid bestaat er immers in dat alle gevangenisstraffen, dus ook die van korte duur, uitvoering krijgen. Die maatregel gaat volgens de plannen in vanaf 1 december 2021.

De intentie om justitie ‘sneller, menselijker, straffer’ te maken, komt geen seconde te laat – natuurlijk mits die begrippen de juiste invulling krijgen en het sloganeske overstijgen.

Want, laten wij het maar toegeven, tot nu toe luidde het onuitgesproken motto bij justitie al te vaak ‘trager, onmenselijker, flauwer’.

De weg naar de omkering van die spiraal is een uphill battle en slingert zich door mijnenvelden. Sommige daarvan zijn… aangelegd door justitie zelf. Een paar illustraties kunnen dit duiden.

Van trager naar sneller? De balie heeft de belofte gekregen dat advocaten de strafdossiers online, vanop de eigen werkplek, zullen kunnen consulteren. De laatste stand van die toezegging was, na veel gedraal, dat die faciliteit beschikbaar zou worden tegen eind 2021. Die deadline blijkt niet gehaald te kunnen worden: de oplevering schuift op naar een niet nader bepaalde datum, hopelijk in 2022. Dat (en echt niet alleen dat) moet dus inderdaad veel sneller.

Van onmenselijker naar menselijker? Als ook kortlopende gevangenisstraffen uitvoering krijgen, krijgt de overbevolking in de gevangenissen een griezelige boost. Justitie verzekert dat de problemen tijdelijk zijn en dat een vijftiental nieuwe detentiehuizen de capaciteitsnood zullen opvangen voor de korte gevangenisstraffen met lichte bewaking. Wanneer dat realiteit zal zijn is niet bekend. Maar in afwachting zullen gedetineerden nog méér warmmenselijke drukte moeten gedogen in hun cel, too bad for them. Ons land is meermaals veroordeeld voor de lamentabele behandeling van gedetineerden als gevolg van overbevolking: op 16 maart 2021 was het Europees Hof voor de Rechten van de Mens nog onderkoeld maar striemend in de zaak Pîrjoleanu. Dat was geen alleenstaand geval, zoals andere veroordelingen die België opgelopen heeft in Straatsburg wegens de schrijnende omstandigheden in de gevangenissen, helaas bevestigen: Vasilescu in 2014, Sylla en Nollomont in 2017 en Clasens in 2019. En dan heb ik het niet eens over de eigen Belgische rechtspraak over dezelfde problematiek. Dat moet dus inderdaad veel menselijker.

Van flauwer naar straffer? #teamjustitie vindt inspiratie in de betere literatuur en beroept zich op wat Cesare Beccaria in 1764 schreef in zijn ‘Over misdaden en straffen’: “de beste preventie voor de criminaliteit is immers niet de wreedheid van de straf, maar wel de onmogelijkheid om haar te ontlopen.” Het nieuw seksueel strafrecht zet echter vooral in op een – bijwijlen heftige – verzwaring van straffen, Beccaria ten spijt. Dat moet dus inderdaad veel straffer. In de door Beccaria aanbevolen zin van het woord welteverstaan.

In afwachting dat de slogan ‘sneller, menselijker, straffer’ omgezet wordt in realiteit, zal een Belgische versie van de man uit Dax zijn enkelband zorgvuldig koesteren en vurig hopen dat hij bij moeder de vrouw kan blijven.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies