"Advocaten moeten soms slecht nieuws melden. Dat valt zwaar. Maar systeemfouten moeten melden is ondraaglijk"

In de toespraak die hij hield bij zijn installatie in het Supreme Court van één van de Australische deelstaten in 2000, had een pasbenoemde rechter het over zijn tijd als advocaat. ‘Voor buitenstaanders is het niet gemakkelijk om de balie als instelling te begrijpen’, zei hij. ‘Advocaten hebben geen blijvende cliënten, geen blijvende vrienden en geen blijvende vijanden. Zij hebben enkel plichten ten aanzien van de cliënt van het moment, de rechtbank, de getuigen, de wederpartijen en de tegenstrevers. De buitenwereld weet weinig af van de last die de leden van de balie torsen bij de verdediging van het onpopulaire, het onaangename en het onmodieuze. De geschillenpraktijk brengt intense conflicten met zich mee. Die worden getemperd door professionele hoffelijkheid, maar het blijft een harde en bittere strijd. Je krijgt af te rekenen met snijdend pijnlijke beslissingen. De druk op de advocaten rust niet alleen op henzelf maar ook op hun gezin. Aan mijn familie moet ik spijt betuigen voor de impact die mijn praktijk op hen gehad heeft.’

De nieuwe rechter zag ook lichtpunten: ‘Maar de lastige positie van de advocaat biedt ook een bijzondere vorm van intens plezier. (…) Dat plezier was het grootst wanneer het dossier moeilijk was, en er geen gevaar bestond voor sentimentele afleiding door de aanwezigheid van morele verdienstelijkheid bij de cliënt, in het algemeen of in de zaak in kwestie. De commerciële scène is van dien aard dat wij in [onze streek] vanuit dat perspectief gezegend zijn geweest met uitzonderlijk veel zaken.’

De beschrijving vanuit ‘down under’ zal ook veel advocaten in onze contreien vertrouwd in de oren klinken. De stevige vleug Angelsaksische ironie over de morele verdiensten van cliënten, of de afwezigheid daarvan, nemen wij erbij. Toeval is dat niet. Het beroep van advocaat kent grote plaatselijke verschillen, maar het substraat vertoont een hoge mate van universaliteit.

Negatieve vonnissen overbrengen bij cliënten, kronkelige of obscure motiveringen van rechters uitleggen, een verklaring bedenken voor het feit dat de rechter bepaalde stukken blijkbaar niet gezien of toch niet begrepen heeft, toelichten waarom het recht afwijkt van het rechtvaardigheidsgevoel van de cliënt: het vergt wat van de advocaat. Bijna elke advocaat weet uit ervaring wat ik bedoel. Slechts weinig confraters ontsnappen eraan. Die zegen is voorbehouden voor advocaten die zich toeleggen op de adviespraktijk. Maar zij genieten niet van de opbouw van een redenering die kan leiden tot een gerechtelijke overwinning. Die zoetste onder alle beroepsvoldoeningen moeten advies- en transactieadvocaten ontberen. Het is de prijs die zij betalen voor het gespaard blijven van bitter verlies.

Van een voormalige voorzitter van de toenmalige Brusselse rechtbank van koophandel, die bekend stond om zijn pittige beschikkingen, zei een advocaat, die er vaak ging pleiten in kort geding: ‘bij hem win je niet, je triomfeert, en je verliest niet, je wordt vernederd.’

Zolang een advocaat een gezonde zin voor ironie behoudt en niet te vaak de boodschapper van rampspoed moet zijn, loopt het goed. Misschien is dat niets anders dan de afstand die de advocaat moet houden ten opzichte van de cliënt. Maar afstand houden valt soms zwaar.

Zo kan ironie omslaan in cynisme. Of in woede. Niet noodzakelijk wegens ongunstige vonnissen, maar om nota bene gunstige vonnissen die onuitgevoerd blijven. Dan triomfeert de cliënt en wordt hij tegelijk vernederd, in één beweging. Het is hard voor onze confraters om sereen te blijven bij de ondertussen 6700 gerechtelijke beslissingen die onuitgevoerd blijven in zaken van vluchtelingen die een onderkomen zoeken en nu op straat verblijven. En die emotie staat voor de volle 100% los van elke politieke voorkeur. Rechtsom of linksom, gerechtelijke beslissingen zijn er om uitgevoerd te worden. In de allereerste plaats uitspraken ten nadele van de overheid: die is er om de eigen wet uit te voeren en de beslissingen van zijn eigen rechterlijke macht te respecteren.

En wat te denken van de toestand in de gevangenissen? Ons land rijgt de veroordelingen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens aaneen. De kritiek zwelt aan. Een nieuw verslag van het Europees Comité inzake de Voorkoming van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing (CPT), een onderdeel van de Raad van Europa, klaagt de schrijnende overbevolking aan, het feit dat gevangenen 23u per dag op hun cel moeten doorbrengen, en de manifeste onderbezetting van de medische dienst. De gevangenisdirecteurs schreven een open brief over de schrijnende situatie van overbevolking en de opvallend disproportionele bezettingsgraad van 40% mensen in voorhechtenis, omdat gerechtelijke onderzoeken wegens personeelstekort te lang duren. Niet meteen het beeld dat een rechtstaat wil uitstralen. Hoe leg je dat uit aan je cliënt die verdacht wordt van een misdrijf of ervoor veroordeeld is?

En de vaststellingstermijnen voor bepaalde hoven of rechtbanken, hoe leg je die uit? En de toestand van bepaalde gerechtsgebouwen? Zo zijn er nog wel een paar pijnpunten te bedenken.

Toch meent ons land een belerende houding te mogen aannemen ten aanzien van landen die de beginselen van de rechtstaat overtreden. Op zich doorgaans meer dan terecht, maar laten wij eerst ook voor de eigen deur vegen.

De complicerende factor is dat, voor de aangehaalde problemen, het niet de balie is die de bezem kan hanteren. Daarvoor is de regering aan zet. Wij advocaten moeten het uitleggen aan de rechtzoekende en de inspiratie daarvoor begint op te drogen.

Alles is een kwestie van het kiezen van prioriteiten. Akkoord, het is natuurlijk allemaal de fout van vorige generaties van politici. Maar het laten voortbestaan van problemen is niet hun verantwoordelijkheid. En evenmin die van de balie. Daar liggen nochtans een paar van de echte prioriteiten en is daadkracht nodig. Nu.

Dan kunnen wij de neiging tot cynisme afleggen en onze milde ironie terugvinden, ook als zij soms een bittere afdronk heeft.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Advocaat.be