Het systeem van advocaten pro Deo is een onmisbare schakel in de effectieve toegang van mensen tot het recht en de rechter.

In 2019 werd een rechtsbijstandsverzekering ingevoerd die - beperkt - fiscaal aftrekbaar is. Dit is een belangrijk middel om ervoor te zorgen dat gezinnen met een gemiddeld inkomen nog altijd juridische hulp van een advocaat kunnen krijgen. Met deze verzekering ben je bijvoorbeeld gedekt bij familiale geschillen, strafrechtelijke zaken, fiscale dossiers en bouwproblemen. Dit zijn allemaal rechtsgebieden die normale rechtsbijstandsverzekeringen vaak uitsluiten.

Van dat type polis waren er, volgens cijfers die minister van Justitie Van Quickenborne vrijgaf op basis van informatie van de FOD Financiën, in 2021 106.893 in omloop. De aantallen gaan in snel stijgende lijn. De burgers rekenen er dus op. De rechtsbijstandsverzekering met fiscaal voordeel is een win-win. Zij verbetert de toegang tot het recht door de polis betaalbaar te houden via het belastingvoordeel. De belastinginkomsten voor de overheid dalen weliswaar, maar dat euvel vindt ruimschoots compensatie in hogere belastingopbrengsten uit de inkomsten van verzekeringsmaatschappijen en advocaten.

Belangrijker nog dan die verzekering is de klassieke juridische tweedelijnsbijstand, in de wandelgangen beter bekend als pro Deo. Dat is het tweede instrument van de overheid om toegang tot het recht uit te werken. Confrater Lenssens bestempelt het als een te weinig toegankelijk, verouderd en niet ernstig te nemen geheel. Ten onrechte.

De cijfers spreken voor zich. Waar advocaten pro Deo in 2006-2007 in Vlaanderen in 96.003 zaken een aanstelling kregen, was dit in 2021-2022 in 150.942 zaken. Ook die trend is stijgend. Zo behandelt het Bureau voor Juridische Bijstand (BJB) in Antwerpen 300 aanvragen per dag en dat aantal groeit gestaag. Elders in het land is eenzelfde dezelfde trend merkbaar.

Toegang tot bijstand door een advocaat pro Deo hangt af van de financiële toestand van de aanvrager. Advocaat.be heeft altijd gepleit voor de verhoging van de inkomensgrenzen die toegang gaven tot pro Deo. In 2017 al pleitten wij ervoor om de grens voor volledig kosteloze juridische bijstand op te trekken tot 1.500 EUR. Die verhoging kwam er pas in 2020. De gefaseerde verhoging waarin de wet nu voorziet, klikt de grens vanaf 1 september 2023 vast op 1.526 EUR. Het Rekenhof becijferde dat daardoor ongeveer 2,8 miljoen personen in aanmerking komen voor volledige of gedeeltelijk kosteloze tweedelijnsbijstand.

De bijstand wordt, in tegenstelling tot wat beweerd wordt, lang niet alleen geleverd door advocaten-stagiairs: in 2023 zullen 34,68% van alle Vlaamse advocaten een vergoeding ontvangen voor prestaties die ze leverden in de tweedelijnsbijstand. Dat zijn 3.814 advocaten op een korps van 11.000, dat zijn dus heus niet allemaal advocaten-stagiairs. Evenmin gebeuren de aanstellingen ondoordacht. Zij houden rekening met de materies waarin advocaten actief zijn en zich permanent bijscholen. Advocaten die zich niet professioneel gedragen, kunnen uitgesloten worden van BJB-aanstellingen. Die monitoring gebeurt stelselmatig.

De aanstellingen gebeuren via een uiterst performant IT-platform dat in 2002 al door Advocaat.be ontwikkeld is en vorig jaar nog grondig herzien werd. Binnenkort moet dat platform zelfs toegang bieden tot alle overheidsinformatie die noodzakelijk is om een aanvraag van een rechtzoekende te beoordelen. De rechtzoekende zal in staat zijn om een aanvraag voor bijstand te doen via smartphone en na identificatie via itsme luttele seconden later de naam van de advocaat toegestuurd krijgen. De Belgische Bureaus voor Juridische Bijstand staan daarmee aan de spits. Buitenlandse advocatenorganisaties bekijken ons platform met bewondering en enige afgunst.